فرونشست زمین؛ تهدیدی خاموش برای امنیت ملی ایران فرونشست زمین به‌ویژه در دشت‌های خشک و نیمه‌خشک ایران به بحرانی زیست‌محیطی و اقتصادی تبدیل شده که پیامدهای گسترده‌ای از جمله تخریب زیرساخت‌ها، افت کیفیت منابع آب، نابودی زمین‌های کشاورزی و تهدید امنیت ملی را به دنبال داشته است.

به گزارش پایگاه خبری روزنگار البرز؛

فرونشست زمین به‌ویژه در دشت‌های خشک و نیمه‌خشک ایران به بحرانی زیست‌محیطی و اقتصادی تبدیل شده که پیامدهای گسترده‌ای از جمله تخریب زیرساخت‌ها، افت کیفیت منابع آب، نابودی زمین‌های کشاورزی و تهدید امنیت ملی را به دنبال داشته است. در حالی که پدیده فرونشست در بسیاری از کشورهای جهان نیز مشاهده می‌شود، شدت و گستردگی آن در ایران، زنگ خطری برای آینده توسعه پایدار کشور است.

فرونشست زمین در ایران به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک به یکی از چالش‌های جدی زیست‌محیطی و اقتصادی تبدیل شده است. این پدیده به‌ویژه در نواحی با برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی، فعالیت‌های کشاورزی و ساخت و سازهای شهری رایج است.

علل فرونشست در ایران:

• برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی: یکی از مهم‌ترین علل فرونشست زمین در ایران، برداشت زیاد آب‌های زیرزمینی برای کشاورزی، شرب و صنعت است. استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی به‌ویژه در مناطق خشک مانند دشت‌های مرکزی ایران، باعث کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و در نتیجه فرونشست زمین می‌شود.
• کمبود منابع آبی سطحی: به دلیل خشکسالی‌های متوالی و کاهش بارندگی، مردم برای تأمین نیازهای آب خود به منابع آب زیرزمینی روی آورده‌اند که این امر منجر به کاهش فشار هیدرواستاتیک و نشست لایه‌های زیرسطحی می‌شود.

• فعالیت‌های کشاورزی و صنعتی: فعالیت‌های کشاورزی در دشت‌های وسیع و کشت محصولات پرمصرف آب مانند برنج و گندم، و همچنین فعالیت‌های صنعتی و معدنی که از آب زیرزمینی استفاده می‌کنند، فشار زیادی بر منابع آبی وارد می‌کند.
• ساخت و ساز در مناطق پرخطر: در برخی از مناطق شهری و روستایی، ساخت و ساز بدون رعایت اصول مهندسی، به‌ویژه در اراضی نرم و غیرمقاوم، می‌تواند به فرونشست زمین منجر شود.

مناطق با فرونشست شدید در ایران:

• دشت اصفهان: یکی از شدیدترین مناطق فرونشست در ایران است. برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی برای کشاورزی و مصرف صنعتی در این منطقه موجب شده تا سطح زمین به طور پیوسته پایین بیاید.
• دشت‌های فارس و خراسان جنوبی: این مناطق نیز تحت تاثیر فرونشست قرار دارند. به ویژه در دشت‌هایی که در نزدیکی شهرهای بزرگ قرار دارند، فرونشست زمین به شدت مشهود است.
• دشت مرکزی ایران: دشت‌های بزرگ ایران مانند دشت کاشان و دشت اردستان به دلیل مصرف زیاد آب‌های زیرزمینی دچار فرونشست‌های عمیق شده‌اند.

پیامدهای فرونشست در ایران:

آسیب به زیرساخت‌ها: فرونشست موجب آسیب به ساختمان‌ها، جاده‌ها، پل‌ها و شبکه‌های آب و فاضلاب می‌شود. به ویژه در مناطق شهری مانند تهران و اصفهان این آسیب‌ها بسیار قابل توجه است.

کاهش کیفیت منابع آب زیرزمینی: فرونشست می‌تواند منجر به افت سطح آب‌های زیرزمینی و آلودگی منابع آب شود، که در نتیجه تأثیر منفی بر کشاورزی و شرب دارد.

اختلال در کشاورزی: نشست زمین می‌تواند باعث کاهش محصولات کشاورزی و از دست دادن اراضی زراعی در مناطقی شود که به آب زیرزمینی وابسته هستند.

فرونشست در کشورهای مختلف:

چین:

علل فرونشست در چین: چین یکی از کشورهای بزرگ است که با فرونشست زمین در برخی مناطق مواجه است. مهم‌ترین عامل فرونشست در چین، برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی به ویژه در مناطق شمالی و دلتای رودخانه‌ها

• است. از جمله پیامدهای این اتفاق می توان به آسیب به زیرساخت‌های شهری، کاهش منابع آب و آسیب به کشاورزی اشاره کرد.

ایالات متحده آمریکا:

• علل فرونشست در آمریکا: در برخی ایالات مانند کالیفرنیا و تگزاس، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی موجب فرونشست‌های شدیدی شده است. از جمله در دشت‌های کالیفرنیا که برای کشاورزی و مصارف شهری از منابع زیرزمینی استفاده می‌شود. از جمله پیامدهای این اتفاق می توان به تغییرات در مسیر رودخانه‌ها و کانال‌های آبی و آسیب به شبکه‌های آب و فاضلاب اشاره کرد.

ژاپن:

• علل فرونشست در ژاپن: ژاپن با وجود اینکه با کمبود منابع آب زیرزمینی مواجه است، به دلیل فعالیت‌های صنعتی و ساخت و ساز در مناطق پایین‌دست، دچار فرونشست در برخی مناطق شهری شده است. از جمله پیامدهای این اتفاق می توان به آسیب به زیر ساخت ها و تهدید به منابع آب اشاره کرد.

مکزیک: علل فرونشست در مکزیک: در مکزیک، برداشت بیش از حد از آب‌های زیرزمینی به خصوص در شهرهایی مانند مکزیکوسیتی باعث فرونشست شده است. از جمله پیامدهای این اتفاق می توان آسیب به زیرساخت‌ها و ساختمان‌ها تو مشکلات در تأمین آب آشامیدنی اشاره کرد.

مقایسه فرونشست در ایران و کشورهای مختلف در جدول 1 گزارش شده است.

جدول 1- مقایسه فرونشست زمین در کشورهای مختلف
کشور	علل فرونشست	مناطق متاثر	پیامدها
ایران	برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی، کشاورزی، ساخت و ساز	دشت اصفهان، دشت مرکزی ایران	آسیب به زیرساخت‌ها، کاهش کیفیت آب‌های زیرزمینی
چین	برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی، کشاورزی و صنعت	پکن، شانشی	آسیب به زیرساخت‌ها، کاهش منابع آب
آمریکا	برداشت زیاد آب‌های زیرزمینی، کشاورزی	کالیفرنیا، تگزاس	تغییرات در مسیر رودخانه‌ها، آسیب به شبکه‌های آب
ژاپن	فعالیت‌های صنعتی، ساخت و ساز	توکیو، مناطق صنعتی	آسیب به زیرساخت‌ها، تهدید به منابع آب

 

مکزیک

برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی

مکزیکوسیتی

آسیب به زیرساخت‌ها، مشکلات آب آشامیدنی

 

راهکارهای مقابله با فرونشست در ایران و سایر کشورها:

• مدیریت منابع آب: نظارت دقیق و کنترل برداشت از منابع آب زیرزمینی.
• استفاده از تکنیک‌های آبیاری بهینه در کشاورزی.
• ساخت‌وساز مطابق با استانداردهای مهندسی و در نظر گرفتن ویژگی‌های زمین‌شناسی.
• آگاهی‌بخشی به مردم و مسئولین در خصوص خطرات فرونشست و اتخاذ تصمیمات استراتژیک برای جلوگیری از آن.

فرونشست زمین در ایران و سایر کشورهای جهان پدیده‌ای است که به‌شدت نیازمند مدیریت منابع آب و کنترل رشد جمعیت و فعالیت‌های صنعتی است تا بتوان به‌طور مؤثر با پیامدهای منفی آن مقابله کرد.

تأثیر فرونشست زمین بر امنیت ملی کشورها:

فرونشست زمین به‌طور مستقیم و غیرمستقیم می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر امنیت ملی یک کشور داشته باشد. این پدیده نه تنها بر منابع آبی، کشاورزی و زیرساخت‌ها تأثیر می‌گذارد بلکه می‌تواند به مشکلات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بزرگی منجر شود که امنیت داخلی و خارجی کشور را تهدید کند. از این رو، مدیریت پایدار منابع آب، کنترل ساخت و سازها، آگاهی‌بخشی به مردم و اجرای برنامه‌های حفاظتی برای مقابله با فرونشست از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

از جمله مهمتری اثرات فرونشست زمین بر امنیت ملی هر کشور می توان به مواردی از جمله تهدید منابع آبی کشور، آسیب به زیر ساخت ها، تأثیر بر کشاورزی و امنیت غذایی، افزایش تنش‌های اجتماعی و اقتصادی، آسیب به امنیت اقتصادی و توسعه ملی و تأثیرات محیط زیستی و اکولوژیکی اشاره کرد.

فرناز فتحی سرابی مدیرمسئول پایگاه خبری روزنگار البرز