“تغییر اقلیم”، پدیده ای که نیاز به توجه و برنامه ریزی جدی دارد وقوع تغییرات اقلیمی و شدت تغییرات عوامل اقلیمی، اثرات گسترده ای در ابعاد متنوع اعم از اقتصادی، اجتماعی، محیط زیستی و امنیت غذایی به دنبال دارد.
مصطفی جعفری، عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سرمؤلف ارزیابی جهانی تغییر اقلیم، مدیر(تدوین و اجرا) برنامه کلان تغییر اقلیم و برنده مشترک جایزه صلح نوبل تغییر اقلیم در سال ۲۰۰۷ میلادی؛ در گفتگوی ویژه با روابط عمومی این مؤسسه، به اهمیت موضوع تغییر اقلیم از نگاه ملی و جهانی همچنین، نقش و جایگاه سازمان تات در پیگیری این مهم، پرداخت.
*چرا تغییر اقلیم مورد توجه قرار گرفته است؟
افزایش میزان انتشار گازهای گلخانه ای (GHGs) تولید شده از منابع صنعتی، مسکونی، اداری و غیره، موضوعی است که توجه کارشناسان، تصمیم سازان و تصمیم گیران را در نقاط مختلف جهان و در سطوح مختلف به خود جلب کرده است. بر اساس تحقیقات انجام شده، ارتباط مستقیمی بین افزایش انتشار گازهای گلخانه ای و افزایش دما وجود دارد.
*بررسی موضوع تغییر اقلیم در سیاستگذاری ها چگونه است؟
ابعاد سیاسی و سیاستگذاری تغییر اقلیم در قالب کنوانسیون تغییر اقلیم (UNFCCC) و یا پروتکل کیوتو و یا توافق نامه هایی شبیه توافق نامه پاریس (Paris Agreement) مورد بررسی و توجه قرار می گیرد و دولتمردان سعی دارند در این چهار چوب ها، مسائل موجود مرتبط با تغییر اقلیم را متناسب با منافع ملی خود سامان دهند.
*آیا طرح موضوع تغییر اقلیم پشتوانه علمی دارد؟
وقوع و یا عدم وقوع تغییرات اقلیمی و شدت و ضعف تغییرات عوامل اقلیمی در قالب وظایف مجمع بین الدول تغییر اقلیم (IPCC) توسط دانشمندان منتخب کشورها به صورت دوره ای مورد ارزیابی و گزارش دهی قرار می گیرد.
پس از خاتمه ششمین دوره ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (Ar6) و ارائه گزارشات مختلف گروه های کاری توسط IPCC مقدمات هفتمین دوره ارزیابی مجمع فراهم شد. دوره هفتم ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (Ar7) با انتخاب رئیس و اعضاء بورد IPCC آغاز شد. بر اساس تصمیمی که در چهل و هشتمین نشست (سال 2018 در کره جنوبی) در مورد آینده کاری مجمع اتخاذ شده بود، در پنجاه و نهمین جلسه مجمع که در شهر نایروبی- کنیا برگزار شد، در روز چهارم مرداد 1402 (26 جولای 2023 میلادی) آقای Jim Skea از انگلستان با تخصص انرژی پایدار از امپریال کالج لندن به عنوان رئیس جدید IPCC انتخاب شد.
با نگاهی به سوابق گزارشات ارائه شده، متوجه می شویم که هر دوره ارزیابی حدود پنج یا شش سال طول کشیده است: اولین گزارش ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (Far- the First IPCC Assessment Report) در سال 1990 میلادی؛ دومین گزارش (the Second Assessment Report – Sar) در سال 1995 میلادی؛ سومین گزارش (Tar- the Third Assessment Report) در سال 2001 میلادی؛ چهارمین گزارش (the Fourth Assessment Report- Ar4 ) در سال 2007 میلادی؛ پنجمین گزارش (the Fifth Assessment Report -Ar5) در سال 2014 تا 2018 میلادی؛ ششمین گزارش (the Sixth Assessment Report -Ar6) در سال 2023 میلادی ارائه شد و هفتمین دوره گزارش ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (Ar7) که تازه شروع شده، احتمالاً تا سال 2028 میلادی ارائه خواهد شد.
*کشورهای مختلف در این فرایند چگونه می توانند نقش ایفا کنند؟
گزارشات دوره ای از ارزیابی تغییرات اقلیمی واقع شده و یا تغییراتی که در عوامل اقلیمی رخ داده است، بر مبنای مقالات علمی منتشر شده و نتایج تحقیقاتی است که مراکز پژوهشی ذیربط منتشر نموده اند و بر آن اساس تنظیم و ارائه می شود. خود مجمع بین الدول تغییر اقلیم، نسبت به انجام تحقیقات اقدامی نمی کند، بلکه گزارشات خود را با بهره برداری از نتایج ارائه شده توسط دانشمندان در نقاط مختلف جهان روزآمد می کند. انجام این تحقیقات و ارائه نتایج بدست آمده در نشریات معتبر می تواند در آشکار سازی تغییرات، نقش مؤثر و با اهمیتی داشته باشد. هر اندازه نتایج ارائه شده، نقاط متعددی از کره زمین را در بر بگیرد از میزان عدم قطعیت آنها کاسته شده و به واقعیت ها نزدیک تر می شود و بر اساس آن، برنامه های اقدام قابل اجرا تری را می توان تنظیم کرد.
*تا کنون چه نوع اقدام و یا اطلاع رسانی در رابطه با تغییر اقلیم صورت داده اید؟
در ارتباط با این سؤال نکات مختلفی قابل ذکر است. بدین معنی که اقدامات صورت گرفته در گروه های متفاوتی قابل دسته بندی هستند.
۱- تدوین، پیشنهاد و اجرای طرح های تحقیقاتی که بصورت مطلوب بیش از ده طرح تحقیقاتی ملی و استانی به اجرا درآمده است. گزارشاتی که در طرح های خاتمه یافته ارائه نموده ام قابل دسترسی است.
۲- مقالات علمی منتشر شده خصوصاً در مورد اثرات تغییر اقلیم بر منابع طبیعی تجدید شونده جنگلها، مراتع و بیابان ها
– کتاب های منتشر شده در این زمینه که حدود شش کتاب است و بعضی از کتاب ها به زبان انگلیسی هستند. در یکی از کتاب ها ساختار و ساماندهی موضوع تغییر اقلیم بر اساس بیش از بیست سال تجربه و اجرا، ارائه شده است.
۴- در مجله علمی و ترویجی “طبیعت ایران” ستونی تحت عنوان تغییر اقلیم تعریف شده و بنده در هر شماره موضوعی مهم را مورد طرح و بررسی قرار داده ام.
*نقش گازهای گلخانه ای در ارتباط با تغییر اقلیم چگونه است؟
معمولا” در بررسی تغییرات اقلیمی دو عنصر دما و بارش مورد توجه قرار می گیرند. مسئله گازهای گلخانه ای از این جهت مهم است که عامل اصلی تولید آن، انسان است. از طرفی افزایش گازهای گلخانه ای خصوصا” دی اکسید کربن (گاز کربنیک CO۲ ) باعث افزایش دما می شود. در واقع میزان غلظت دی اکسید کربن ارتباط مستقیمی با میزان دما دارد. با همین توضیح، مباحث تغییر اقلیم بر عوامل انسان ساز متمرکز شده است و عنصر اصلی آن گازهای گلخانه ای است. در ایران هم به علت های مختلف که برنامه های توسعه ای هم در آن نقش داشته اند، میزان گاز های گلخانه ای به شدت افزایش یافته است. البته بخشی از آن به بهره وری نا مناسب از انرژی ارتباط دارد.
شکل (۱): منابع مختلف انتشار دی اکسید کربن در ایران، طی سال های مختلف
